Καφεόδεντρο

Ιστορία

Το καφεόδεντρο (επιστ. Καφέα, Coffea) αποτελεί γένος φυτών υπό μορφή αειθαλούς και κορμώδους θάμνου που μοιάζει πολύ με την κερασιά. Από τους κόκκους του προέρχεται ο καφές. Ανήκει στην οικογένεια των Ερυθροδανοειδών και έχει 66 αναγνωρισμένες ποικιλίες. Τα καφεόδενδρα ζουν περίπου 25 – 30 χρόνια και ευδοκιμούν κυρίως σε τροπικά κλίματα.

Τα άγρια φτάνουν σε ύψος τα 10 μέτρα, το ύψος όμως των καλλιεργούμενων περιορίζεται, για ευκολότερη συγκομιδή. Υπάρχουν δυο βασικά είδη καφεόδενδρου, η Καφέα η αραβική (Coffea arabica) που προέρχεται από την Αιθιοπία και δίνει τους καρπούς με την καλύτερη γεύση και άρωμα, και η Coffea canephora (robusta – Καφέα η εύρωστη), οι καρποί της οποίας περιέχουν περισσότερη καφεΐνη, και προέρχεται απ’ την Ουγκάντα.

Οι κάλυκες του καφέ (καρπού) αναπτύσσονται κατά μήκος των κλαδιών και χρειάζονται σχεδόν ένα χρόνο μέχρι να ωριμάσουν, παίρνοντας ένα κοκκινωπό χρώμα. Ο κόκκος του καφέ είναι ο πυρήνας (κουκούτσι) του καρπού του δέντρου· βρίσκεται στο κέντρο του, κάτω από τη σάρκα και το φλοιό του καρπού, που απομακρύνονται κατά την προεπεξεργασία του καφέ. Ο κόκκος χωρίζεται συνήθως σε δύο μέρη ή μπορεί να είναι ακόμη και μονός, γνωστός και ως μαργαριταρένιος (Pearl Coffee).

Η πρώτη εξημέρωση του καφέ Arabica στην Αιθιοπία είναι ασαφής, αλλά η καλλιέργεια στην Υεμένη είναι τεκμηριωμένη με βιβλιογραφία, από τον 12ο αιώνα. Σύμφωνα με το μύθο, η καλλιέργεια του καφέ από τον άνθρωπο άρχισε μετά τη χρήση του από τις κατσίκες της Αιθιοπίας, ένας γιδοβοσκός παρατήρησε ότι οι κατσίκες του γίνονταν ασυνήθιστα ζωηρές και παιχνιδιάρες αφού έτρωγαν τα φύλλα και τους καρπούς του δέντρου του καφέ. Οι άνθρωποι δοκίμασαν του κόκκους του καφέ και συμπέραναν ότι θα μπορούσαν να είναι χρήσιμοι για τους κρατούν ξύπνιους κατά τη διάρκεια νυχτερινών θρησκευτικών τελετών. Σε ορισμένες περιοχές στην Αιθιοπία, οι άνθρωποι εξακολουθούν να πίνουν ένα τσάι με βότανα που γίνεται από τα φύλλα του δέντρου του καφέ.

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία του καφέ προέρχεται από άραβες μελετητές και γίνεται για τους ψημένους κόκκους καφέ, οι οποίοι, όπως έγραψαν, ήταν χρήσιμοι για την παράταση των ωρών εργασίας τους. Η αραβική καινοτομία, στην Υεμένη, της παρασκευής ενός ροφήματος από τους ψημένους φασόλια, εξαπλώθηκε πρώτα μεταξύ των Αιγυπτίων και των Τούρκων, και αργότερα βρήκε το δρόμο της σε όλο τον κόσμο. Άλλοι μελετητές πιστεύουν ότι το φυτό του καφέ εισήχθη στην Υεμένη από την Αβησσυνία και βασίζονται σε μια παράδοση της Υεμένης όπου τόσο ο καφές όσο και το qat (catha edulis) αποίκησαν στο “Udein” (“τα δύο κλαδιά”) στην Υεμένη των προ-ισλαμικών χρόνων.

Ο καφές έγινε ένα δημοφιλές ρόφημα στην Ευρώπη από τον 17ο αιώνα και μετά. Εισήχθη από φυτείες που ιδρύθηκαν για πρώτη φορά από την ολλανδική Dutch in Ceylon στην Κεϋλάνη (τώρα Σρι Λάνκα), στην Ιάβα, και αργότερα από φυτείες στη Βραζιλία και τις δυτικές Ινδίες που ιδρύθηκαν το 18ο αιώνα. Ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου καφέ Arabica παράγεται στη Λατινική Αμερική.

Οι διεγερτικές επιδράσεις του καφέ οφείλονται στο αλκαλοειδές καφεΐνη, που περιέχεται στους σπόρους σε μεγάλο βαθμό. Επίσης χρησιμοποιείται ένα πόσιμο υγρό από καφέ για τον αρωματισμό τροφίμων και ειδών ζαχαροπλαστικής. Οι κόκκοι του καφέ είναι επίσης μια εμπορική πηγή καφεΐνης, ένα υποπροϊόν για τη λήψης του ντε-καφεϊνε δηλαδή του καφέ χωρίς καφεΐνη. Η καφεΐνη προστίθεται σε αναψυκτικά και σε φάρμακα ως διεγερτικό και διουρητικό.

Ο καβουρδισμένος και αλεσμένος καφές είναι ένα συστατικό των παραδοσιακών φαρμάκων στη νοτιοανατολική Ασία, για να ανακουφίσει τον πόνο στο στομάχι και τη διάρροια, να αυξήσει την αρτηριακή πίεση, και ως διουρητικό. Σε ορισμένες χώρες, τα φύλλα του καφέ χρησιμοποιούνται για να κάνουν ένα ζεστό ρόφημα, όπως το τσάι.

 

Το ξύλο του καφεόδεντρου, από τον κεντρικό κορμό, χρησιμοποιείται σε τοπικό επίπεδο στον τομέα των κατασκευών. Ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον, εξερευνητής του 19ου αιώνα και ιεραπόστολος, ανέφερε ότι είδε τα δέντρα του καφέ να χρησιμοποιείται για να γίνουν καλύβες, στα ταξίδια του στη νότιο Αφρική. Τα δέντρα αναπτύσσονται ευθεία, είναι πυκνά, γερά και μερικώς ανθεκτικά σε τερμίτες. Το ξύλο χρησιμοποιείται επίσης για έπιπλα και για καυσόξυλα.

Οι δράσεις της καφεΐνης, όπως έχουν διαπιστωθεί από πολλές μελέτες είναι:

• Αύξηση της θερμογένεσης τη τροφής
• Βοηθά άμεσα ή έμμεσα στη μείωση βάρους/λίπους
• Ενεργητικότητα
• Βελτίωση αντανακλαστικών
• Μείωση του άγχους και της κόπωσης
• Αντιοξειδωτική προστασία
• Προσφέρει κορεσμό
• Βελτίωση ψυχικής και νοητικής κατάστασης
• Βελτίωση της μνήμης και πνευματική απόδοση
• Αύξηση της σωματικής ενέργειας και αθλητικής απόδοσης
• Καλύτερoς έλεγχος και ρύθμιση γλυκόζης αίματος

Η κυριότερη δράση της καφεΐνης είναι υπερδιέγερση που προκαλεί και η ικανότητά της ενισχύει την επαγρύπνηση. Είναι πλέον σαφώς τεκμηριωμένο, πως διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα, αναστέλλοντας τη δράση της αδενοσίνης. Το αποτέλεσμα είναι ο εγκέφαλος να μην μπαίνει σε κατάσταση ηρεμίας και να μην λαμβάνει μηνύματα κούρασης και έτσι να ενισχύεται η διανοητική και σωματική ικανότητα. Σε αυτήν την ιδιότητα της καφεΐνης αποδίδεται και η αναλγητική δράση της όσον αφορά τις ημικρανίες και τους πονοκεφάλους.

Παρόλο που διεγείρει το νευρικό σύστημα δεν υπάρχουν σαφείς αναφορές που να τη συνδέουν με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Επιπλέον, φαίνεται πως η καφεΐνη ασκεί και μια προστατευτική δράση, χάρη στα αντιοξειδωτικά φυτοχημικά στοιχεία που περιέχει, έναντι σε ορισμένους τύπους καρκίνου (π.χ. καρκίνο του παχέως εντέρου, του ήπατος, του ενδομητρίου κ.α.).

Παρενέργειες καφεΐνης

Παρόλο που είναι ένα ιδιαίτερα γευστικό ρόφημα, δεν παύει να έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες – αντενδείξεις. Η αύξηση της νευρικής διέγερσης που προκαλεί μπορεί να επιφέρει εκνευρισμό, αυπνία, αύξηση των καρδιακών παλμών και υπερένταση. Πολλοί αναφέρουν πως η λήψη καφεΐνης μπορεί να επιφέρει και ορισμένα γαστρεντερικά συμπτώματα (π.χ. γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση), ωστόσο δεν υπάρχουν πολλές μελέτες που αποδεικνύουν αυτή την επίδραση.

Καλό θα ήταν άτομα που έχουν από αϋπνίες ή υποφέρουν από διαταραχές του ύπνου, άτομα ευερέθιστα, παιδιά και γυναίκες έγκυος ή θηλάζουσες να μειώνουν την πρόσληψη καφεΐνης ώστε να αποφεύγονται τυχόν δυσμενείς καταστάσεις για την υγεία.

Πήγες:

Studies on mineral nutrition of the coffee plant (Coffea arabica L. cv. Catuaí Vermelho)

Basic Plant Biology: Keeping the Coffee Plant “Happy”

Coffee consumption and health: umbrella review of meta-analyses of multiple health outcomes