Περιληπτικά

Όλοι οι πολιτισμοί σε όλες τις ηπείρους εκτός από την καλλιέργεια των φυτών για την διατροφή τους, εκμεταλλεύτηκαν και τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Το σύνολο αυτών των γνώσεων, κατά ένα αξιοθαύμαστο τρόπο, διέσχισε τις χιλιετηρίδες εμπλουτιζόμενο και διαφοροποιούμενο, χωρίς ποτέ να καταργείται στο σύνολό του. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις μεγάλες περιόδους στην εξέλιξη των γνώσεων για τα φαρμακευτικά φυτά:

♦Κατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής, ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, συσσωρεύονται πολυάριθμες εμπειρικές γνώσεις που θα μεταβιβαστούν και μέσω των Αράβων στους ευρωπαίους κληρονόμους των γνώσεων όλων αυτών των πολιτισμών.

♦Κατά την αναγέννηση οι δυτικοί επιστήμονες θα επωφεληθούν από την ανανέωση του επιστημονικού πνεύματος για να πραγματοποιήσουν μία σοβαρή ταξινόμηση όλων των στοιχείων του παρελθόντος, και

♦ Από το τέλος του 18ου αιώνα η ταχεία πρόοδος των σύγχρονων επιστημών εμπλούτισε και διαφοροποίησε σημαντικά τις γνώσεις για τα φυτά που στηρίζονται σήμερα σε ένα σύνολο επιστημών όπως η παλαιοντολογία, η
γεωγραφία, η κυτταρολογία, η γενετική, η ιστολογία, η οργανική χημεία , η βιοχημεία και η βοτανική.

Όπως δείχνουν αρχαιολογικά ευρήματα στην αρχαία Αίγυπτο υπήρχε μία ιατρική αποτελούμενη από γνώσεις και πρακτικές ξέχωρες από τις θρησκευτικές δοξασίες 2000 χρόνια πριν από την εμφάνιση των πρώτων ελληνικών φαρμάκων. Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος (450 π.Χ.) στην Αίγυπτο κάθε γιατρός θεραπεύσει μόνο μία ασθένεια και υπήρχε στρατιά ολόκληρη ειδικευμένων γιατρών. Πολλά ιερά των αιγυπτίων διατηρούσαν κήπους με φαρμακευτικά φυτά.

Αυτοί που κληρονόμησαν τις αιγυπτιακές γνώσεις και τις ανήγαγαν στο πιο υψηλό τους επίπεδο ήταν οι αρχαίοι Έλληνες. Ο Αριστοτέλης (384- 322π.Χ.), μελέτησε τη φυσική ιστορία των φυτών και την βοτανική. Ο Αριστοτέλης και ο μαθητής του Θεόφραστος (371-285π.Χ.) έθεσαν τις πρώτες επιστημονικές βάσεις της Βοτανικής. Το έργο του Αριστοτέλη «Περί Φυτών», δεν έχει διασωθεί, τα δύο όμως βιβλία του Θεόφραστου «Περί φυτών ιστορία» και «Φυτών αιτίαι», θεωρούνται και σήμερα σαν βιολογικά έργα κλασικά στο είδος τους και δίκαια ο Θεόφραστος θεωρείται ο πατέρας της βοτανικής επιστήμης.

Ο Ιπποκράτης «πατέρας της ιατρικής», καταχώρησε μαζί με τους μαθητές του το σύνολο των ιατρικών γνώσεων του καιρού του στο έργο “Corpus hipocraticum”, όπου για κάθε ασθένεια περιγράφεται το φυτικό φάρμακο και η αντίστοιχη θεραπεία.

Ο Κάτων στο 2ο π.Χ. αιώνα μνημονεύει στο έργο του “De re roustika” 120 φαρμακευτικά φυτά που καλλιεργούσε στον κήπο του. Ο Διοσκουρίδης θα απαριθμήσει στο έργο του «De materia medica» πλέον των 500 δρογών φυτικής ή ζωικής προέλευσης. Όπως οι προκάτοχοί του ο Διοσκουρίδης ο οποίος έζησε στα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. προσπάθησε να διαχωρίσει τις δοξασίες από την πραγματικότητα.

Ο Λατίνος
Πλίνιος στο έργο του «Φυσική Ιστορία», επιδίωξε να περιλάβει όλες τις γνώσεις της εποχής εκείνης, δεν είχε όμως ίσως τις απαραίτητες γνώσεις και πολλές από τις περιγραφές του έχουν φανταστικά στοιχεία. Τέλος, ο Έλληνας
Γαληνός θα συνδέσει το όνομα του ιδιαίτερα με αυτό που ονομάζεται ακόμη «Γαληνική φαρμακευτική».

Ο μεσαίωνας δεν ευνόησε γενικά τη επιστημονική πρόοδο ούτε και την ανάπτυξη των γνώσεων των φαρμακευτικών φυτών. Οι περιοχές της επιστήμης, της μαγείας και του τσαρλατανισμού συγχέονται συχνά. Φαρμακευτικά φυτά όπως ο Ηyoscyamus niger, Atropa belladonna, και ο Μανδραγόρας θα θεωρηθούν σαν φυτά με διαβολική προέλευση και ιδιότητες. Κατά τον μεσαίωνα όμως θα διατηρηθούν οι γνώσεις που αποκτήθηκαν στους προηγούμενους αιώνες.

Η θεωρία της εξέλιξης (C. Darwin 1859) , η ανακάλυψη των νόμων της κληρονομικότητας από τον Mendel και η χρήση του μικροσκοπίου θα ανοίξουν καινούριους ορίζοντες. Ο de Candolle και ο Henri Lecoq θέτουν τις βάσεις της φυτογεωγραφίας. Το 1880 ο Lamark θα εφεύρει την καινούργια βιολογία.

Έτσι τα φυτά Agave και Dioscurea περιέχουν τη βασική οργανική ύλη που είναι απαραίτητη για να κατασκευαστούν, στη συνέχεια με ημισύνθεση, ορισμένες ορμόνες όπως η κορτιζόνη και τα παράγωγά της. Τέλος, η φυτική δρόγη είναι ένα ζωντανό προϊόν που είναι καλύτερα ανεκτό από τον οργανισμό από τις καθαρά συνθετικές ουσίες.

Έτσι η συστηματική βοτανική είναι πάντοτε επίκαιρη και ο φυτικός κόσμος εξακολουθεί να αποτελεί
σημαντική πηγή για την ανακάλυψη καινούριων φαρμακευτικών ουσιών. Αλλά πέρα από αυτήν των αντιμετώπιση του φυτικού κόσμου, τα φυτά αποτελούν τους πρωτογενείς παραγωγούς των οικοσυστημάτων, χωρίς τα οποία δεν θα ήταν δυνατή η μετατροπή της ηλιακής ενέργειας και η δέσμευσή της σε οργανικές ενώσεις, οι οποίες συντηρούν τους ζωικούς οργανισμούς, και γενικότερα ην ισορροπία των φυτικών οικοσυστημάτων.